Panaztepe, İzmir İli, Menemen İlçesinin 13 km batısında, Yeditepeler adıyla anılan tepeler topluluğunun kuzey ucundaki doğal bir tepenin üzerinde ve yamaçlarında bulunmaktadır. 1985 yılında kurtarma kazısı şeklinde başlayan ve bilimsel kazı statüsüne dönüşen çalışmalar Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyelerinden Prof.Dr. Armağan ERKANAL’ın başkanlığında yürütülmektedir. Günümüzde Gediz Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla dolmuş olan tepenin eteklerinde, kesintilerle de olsa M.Ö.3.bin yıldan Osmanlı Dönemi’ne kadar uzanan yerleşmeleri bulunmaktadır; Prof.Dr. Armağan ERKANAL, bu yerleşmeyle ilgili kanıtlar doğrultusunda Panaztepe’nin bir ada kenti ya da yarımada olarak yerleşim gördüğünü belirtmektedir. Panaztepe ada yerleşmesi konumu ile bir taraftan deniz, diğer taraftan da kara ticaretinin odaklaştığı bir yerdedir. Ünlü kral yolunun deniz bağlantısını oluşturan Gediz Vadisi ile birlikte ele alındığında da, stratejik bir noktada yer aldığı görülmektedir. Bir taraftan Orta Anadolu üzerindeki kara ticareti, diğer taraftan da deniz yolu ile Kıta Yunanistan, Ege Adaları, Girit, Rodos, Kıbrıs, Suriye-Filistin ve Mısır gibi ülkelerle ticaret bağlantıları kurulması sağlanmış; bu ilişkiler sonucunda sözkonusu bölgelerle yoğun bir sosyo-ekonomik ve kültürel etkileşimler gerçekleşmiştir.

Akropol kesiminde yürütülen çalışmalarda kuzey kesimde büyük bir yapı kompleksi saptanmıştır. Tepe üzerindeki konumu ve ele geçen kaliteli seramikten dolayı kompleksin M.Ö. 2.binin başına ait, dönemin yönetimi ile ilgili resmi bir yapı olabileceği düşünülmektedir. Bu yapı kompleksi M.Ö. 1.binin ilk yarısına Arkaik Dönem’e tarihlendirilen anıtsal yapı ve buna bağlı sur temellerinden dolayı tahrip olmuştur.

Tepenin doğu kesiminde ve eteklerinde yürütülen çalışmalar, Erken Tunç Çağı sonundan Geç Tunç Çağı sonuna kadar kesintisiz olarak bir liman yerleşmesinin olduğunu düşündürmektedir. Bu bölgedeki en eski dönem, M.Ö.3.binden 2.bine geçiş dönemini yansıtan uzun ev tipinde önemli bir yapı ile temsil edilmektedir. Kuzey kazı alanında yürütülen çalışmalarda, yüzeyin hemen altında Bizans Dönemi’ne ait daha çok depo niteliği taşıyan iki farklı yapı açığa çıkartılmıştır.

Panaztepe’nin güney kesimi Geç Tunç Çağı’nın yanı sıra Roma ve İslami Dönem’de de mezarlık olarak kullanılmış olması açısından önemlidir. Batı Anadolu’nun en ilginç ve büyük mezarlığını oluşturmaktadır.  Geç Tunç Çağı’na tarihlenen mezarlık alanı Anadolu’da bilinen diğer örnekler arasında bilinen en büyük mezarlık olup, ünik mezarlık içi düzenlemesi ile dikkat çekmektedir. Mezarlığın iki ana çevreni vardır ve birbirlerinden bağımsız dönemlerde kullanıldığı kesin olarak saptanmıştır. Bunlardan ilki (I.Mezarlık Çevreni)  tholos mezarların (yuvarlak planlı kısa bir dromosu olan sahte kubbeli oda mezar) yer aldığı ve ana evreleri M.Ö. 14.13.yüzyıllara tarihlendirilen çevrendir; burada tespit edilen mezarlardan çeşitli buluntular ele geçmiştir. Pişmiş toprak kaplar, Myken kapları; cam boncuklar; çeşitli malzemeden yapılmış zengin süs eşyaları, bronz silahlar; mühürler; silahları ile gömülen erkek bireyin kolunda insitu olarak bulunan bronz ”mühür bilezik” ele geçen buluntular arasında yer almaktadır. Güney Mezarlık Alanında saptanan II. Mezarlık Çevreninde ise mezarlık alanı bütünüyle taş bir platformla kapatılarak adeta mühürlenmiştir; platformun içerisinde farklı boyutlarda taş plakalardan yararlanılarak uygulanmış bir parselasyon dikkati çekmektedir. Mezarların belli bir düzenleme ile parsellerle birbirinden ayrılması ünik bir uygulamadır.  Parseller arasında gezinti yolları ya da değişik amaca yönelik alanlar bırakılmıştır. Taş platforma bağlı olarak pithos, taş sanduka ve kompozit mezar tiplerine ait çeşitli örnekler açığa çıkartılmıştır. Bu mezarlardan ele geçirilen seramik eserler arasında altın ve gümüş kapları yansıtan pişmiş toprak kaplar yer almaktadır; ayrıca pithos mezarlardan iki skrabenin ele geçmiş olması Mısır ile olan yakın ilişkileri ortaya sermektedir.

Bugüne kadar yapılan kazı çalışmaları sonucunda elde edilen veriler Panaztepe’nin yalnızca Anadolu’daki diğer komşu kültürlerle değil, aynı zamanda Kıta Yunanistan, Girit, Ege Adaları, Mısır ve Doğu Akdeniz gibi çevre kültür bölgeleriyle de sağlam ilişkilere sahip olduğunu göstermektedir.

Tarihi Yerler

LARİSSA

Menemen’in kuzeyinde Gediz nehrine 2 Km uzaklıkta Buruncuk köyünün olduğu yerdedir. Cilalı taş devrinden kaldığı sanılmaktadır. İ.Ö. VIII. Yy. sonlarına doğru Bizans egemenliğine girmiştir. Belirgin aralıklarla yapılan kazılarda,surlarla çevrili ve Bizans öncesinden kalma kent kalıntısı ortaya çıkarılmıştır. Özellikle tepe’ye giden taş yolu görülmeye değerdir.

TEMNOS

Yıkıntıları Hasanlar ve Görece köyleri hududunda görülmektedir. Roma imparatorluğu döneminde büyük bir deprem geçirdiği tahmin edilmektedir. Nonithos ünlü hatip Hermegaras’ın doğduğu yerdir. Ancak burada bugüne kadar resmen kazı yapılmamıştır.

KYME

Bozköy (Bicer) ılıcası ile Aliağa arasında Eski Foça yolu üzerinde NEMRUT denilen yerdedir. 1926 yılında Çekoslavakya Üniversitesi adına burada bir kazı yapılmıştır. M.Ö.’ki zamanlara ait bina kalıntıları bulunmuştur. Deniz kenarındadır. Halen resmi kazının yanında kaçak olarak yapılan gizli kazılarla büyük kurşun borular çıkarılmaktadır.

LEFKE

Bu Şehir Pers generallerinden TAHOS tarafından tesis edilmiştir. Bu zat Keykavus’a isyan edip bir adaya çekilerek bu kasabayı kurmuştur. Gediz nehri yatağını doldura doldura bu adanın Lefke ile birleşmesine neden olmuştur. Lefke şimdi Tuzçullu üçtepeler mevkiindedir.

NEON NİKOS

Yanıkköy yakınlarındadır. Bir tepenin üzerindedir. Eolya site devletlerindendir.

NiONiTHON

Yıkıntıları, Hasanlar ve Görece köyleri arasında görülmektedir. Ancak resmi olarak bir kazı yapılmamıştır